Hoe zeiden de Romeinen “ welterusten ”?

Voor alles wat van Engels naar Latijn is, is Smiths Copious and Critical English – Latin Dictionary de beste plaats. zin, je “zou moeten kijken onder nacht :

voor een goede nacht , bene quiescere, Plin. Ep. 3, 16, 4: als een uitroep, welterusten! bene valeas et quiescas.

Tibullus Elegiae 2.4.49 bevat placide ermee:

Et “bene” discedens dicet “placideque quiescas.”

En bij het weggaan zal hij zeggen: “Moge je goed en vredig rusten.”

Dat moet een beetje gebruikelijk zijn geweest, want Fronto heeft het , maar het kan niet helemaal “welterusten” in de Engelse betekenis betekenen:

Sed post diem natalem tuum, si me amas, nox quae sequitur fac iam placide quiescas sine ullius instantis officii cogitatione.

De Loeb vertaalt het als volgt:

Maar als je van me houdt, breng de komende nacht dan in vrede en stilte door zonder je druk te maken over zaken, hoe dringend ook.

Vreemd genoeg slaat de Loeb over post … tuum , wat “na je verjaardag” betekent. De placide quiescas betekent niet “fijne nacht”, maar misschien is “moge je goed slapen” niet zo ver weg en kan de betekenis ervan enigszins worden gewijzigd met fac erin gegooid.

Om te wensen dat iemand slaapt als ze bij je weggaan, volstaat vale gewoon.

Je zou ook kunnen introduceren een variatie op adv / adj + dormire . De Priapea (62.1a) behoudt deze regels:

securi dormite, canes: custodiet hortum / cum sibi dilecta Sirius Erigone.

Securi dormite betekent ” goed slapen. ”

Reacties

• OMG Ik hou van Smith ‘ s omvangrijke en kritische woordenboek !
• @JoelDerfner Het ‘ is goed, is niet ‘ niet? Het ‘ is onvolmaakt, zoals ik ‘ kom, en moet grondig worden bijgewerkt, maar het ‘ is niettemin solide.
• Ja. Het ‘ is geweldig wat het betreft, maar de mate waarin het Engels is veranderd sinds het is gepubliceerd, maakt het je gek voor sommige dingen.
• @JoelDerfner De oplossing is om oudere Engelse werken te lezen! 🙂
• Ja, maar er ‘ is slechts zoveel Bulwer-Lytton dat men kan lezen …

Ik heb “quiescas quam optime” gebruikt. Ik ken geen precedent, maar het lijkt het geval te zijn.

Er is geen reden waarom we zouden verwachten een vertaling te vinden die precies bij elke omstandigheid past, zelfs zoiets alledaags als ‘welterusten’. In grote lijnen gebruikten de Romeinen het Latijn duizend jaar lang; het zou onwaarschijnlijk zijn dat de gebruiken al die tijd ongewijzigd van kracht bleven – net zoals ons eigen idioom verandert en zich ontwikkelt. Martial heeft bijvoorbeeld een metgezel ‘welterusten’ gewenst in een zin die tweehonderd jaar eerder niet werd gevonden – en we kunnen het gewoon niet weten. Ik ben dit soort problemen vaak tegengekomen tijdens jaren van vertalen in het Latijn en, zolang er geen grammaticaregels worden overtreden, schaam ik me er niet voor om een uitdrukking te gebruiken die bij de situatie past. Dat is hoe ik kwam om quiescas quam optime voor te stellen.

Reacties

• Ik kan je niet vertellen hoe GEWELDIG ik ben om heb je bij ons op de site! Voor degenen die het niet weten: ‘ weet Mr.Cotton is een buitengewone vertaler, die ons onder meer Superbia et Odium (Pride and Prejudice), Fundus Animalium (Animal Farm) en Aur æ Inter Salices (De wind in de wilgen). Mijn Latijn is nog lang niet goed genoeg om deze vertalingen volledig te waarderen, maar terwijl ik er doorheen werk, merk ik keer op keer dat hun Latijn ongelooflijk echt aanvoelt. Welkom, meneer Cotton! Floreat, vigeat, valeat, et crescat!

Als nieuwkomer op deze site deel ik de na vertaling van het gedicht Gute Nacht (voor het eerst gepubliceerd in 1823; herzien in 1824) door Wilhelm Mueller van Dessau. In deze tekst wordt “Welterusten” op twee verschillende manieren vertaald, eenmaal als “Quiesce molliter!”, Dan weer als “Sit fausta nox”. De 1823-versie van de Winterreise-cyclus werd door Schubert op muziek gezet als het eerste nummer in zijn eigen Winterreise . De kleine wijzigingen die in 1824 zijn aangebracht, hebben geen invloed op de vertaling. De Duitse tekst en verschillende vertalingen zijn gemakkelijk te vinden op internet.

NOX FAUSTA

Alienus immigravi,
alienus emigro.
Multas rosas ligavi
favoriet mi Maio.
Amo! canebat virgo,
Nubes ei! parens.
Nunc nubila universa
velatque nix viam.

Non est mihi potestas
hoc differendi iter.
Callis mihi calcandast
hac nocte fortiter.
Mecum una it umbra lunae
velut komt viae
albisque pratis quaero
vestigium ferae.

Canis, ulules vesanus
eri prae aedibus!
Molestus hic manerem,
fugaret iste erus.
Avet Venus vagari –
sic filia ut pater –
ab uno ad alterum ire –
Quiesce molliter!

Te somnio turbare
bellissimo nolim!
Ne strepitus audiatur,
claudam fores sensim!
ZIT FAUSTA NOX! Informeert,
cur haec ceciderim
intellegesque quanti
tete aestimaverim.

Opmerking over het rijmschema: het origineel is kruislings rijmde. Alleen de eerste twee coupletten van de vertaling zijn kruislings gerijmd. Dit is om het contrast met de unrhymed tweede helft van het couplet te maximaliseren. Het contrast illustreert dat tussen de zomerverwachtingen en de teleurstelling van de winter. In de rest van het gedicht rijmt het laatste woord van het ene couplet op het laatste woord van het volgende. In de laatste strofe, waarin de spreker zijn woede voldoende overwint om zijn voormalige verloofde het beste te wensen, delen alle vier coupletten hetzelfde rijm.

Ik ben een vertaling van de hele cyclus aan het voorbereiden. Ik heb nog geen uitgever gevonden. Ik sta open voor advies, zowel bij publicatie als bij het verbeteren van mijn vertaling. Voordat ik nog meer nummers publiceer, zal ik het langst wachten op de vruchten van het delen hiervan. Overigens kan het gezongen worden op de zetting van Schubert, hoewel zijn ritmes aangepast moeten worden aan de kwantitatieve jambiek van het Latijn en af en toe een triplet (canis, ulules in st. 3 en ne strepitus audiatur in st. 4).

In st. 3 heeft de Duitser: Die Liebe liebt das Wandern – Gott hat sie so gemacht. Bij de vertaling in klassiek Latijn moest ik raden wat een heiden zou hebben gezegd. Het kwam mij voor dat de vrouwelijke personificatie van liefde moest Venus zijn. Ze werd geschapen door Jupiter, in de zin dat hij haar vader was. Zo vader, zo dochter: ze erfde zijn promiscuïteit, een ondeugd waarvan de boze jongeman zijn voormalige verloofde niet beschuldigt , hoewel hij haar indirect verwijt (bellissimo is zeker ironisch) dat ze instemde met een sociaal gunstiger huwelijk, terwijl ze al toegewijd was aan hun liefdesmatch, die haar moeder ooit had gesteund.

De tweede helft van St. 2 is raadselachtig. Een ding is alleen zeker: de reis van de jongeman is nog niet begonnen. Hij is nog in huis. Dat betekent dat de tegenwoordige tijd alleen een visie kan beschrijven die hij heeft van de reis die nog moet komen. Maar wat hij bedoelt met “een schaduw van de maan” (ein Mondschatten) is opzettelijk onduidelijk.

Mijn vertaling draait de volgorde van de eerste twee coupletten in st. 3, die in ieder geval onrustig en onsamenhangend is. Ik heb ook de woorden “oververtaald”: Was soll ich laenger weilen? Dit komt omdat ik ervan overtuigd ben dat de dichter een woordspeling bedoelde op Langeweile “verveling”, die in mijn vertaling wordt weergegeven met “molestus”.

Andrew Palmer, Zwijndrecht, Zuid-Holland.

Reacties

• Welkom op de site! Ik heb het gedicht een beetje opnieuw opgemaakt. Hoewel dit ‘ niet echt aangeeft hoe de Romeinen het zouden hebben gezegd, is dit toch een interessante bijdrage. Bedankt!